Amerika Birleşik Devletleri’nde seçimler her 4 yılda bir gerçekleştiriliyor ve bir kişi iki dönemden fazla başkanlık yapamıyor. Bilinenin aksine Amerikan vatandaşları doğrudan başkan ve başkan yardımcısını seçmiyor. İşte ABD seçimlerinin nasıl yapıldığının detayları.
Amerika Birleşik Devletleri, 5 Kasım‘da (bugün) başkanını seçecek. Seçimde Demokrat Parti’den Kamala Harris ve Cumhuriyetçi Parti’den eski başkan Donald Trump yarışacak. Birçok kişi aslında seçimlerin nasıl yapıldığını tam olarak bilmiyor. Buna Amerikalıların kendileri de dahil. Bu kafa karıştırıcı seçim sistemi 1700’lerin sonu 1800‘lerin başlarına kadar dayanıyor. Bu sistemde Amerika’da halk doğrudan başkan ve başkan yardımcılarına oy veremiyor. Halk, başkan ve başkan yardımcısını seçecek olan ve 538 delegeden oluşan Seçiciler Kurulu üyelerine oy veriyor. En fazla seçici kurul üyesine ulaşan aday yeni başkan oluyor. Yani halk başkanı dolaylı olarak seçiyor.
Seçiciler Kurulu (Electoral College) nedir?
Seçiciler Kurulu, ABD seçim sisteminin en önemli parçası. Bu kurul 538 üyeden oluşuyor ve ABD’nin başkan ve başkan yardımcısını seçiyor. Amerika’da seçim sonuçları en fazla oy sayınsa göre değil, en fazla seçiciler kurulu üyesi kazanılmasına göre belirleniyor. Bu kurul seçimlerden hemen sonra toplanarak, bir kurultay gerçekleştiriyor ve Amerika’nın yeni başkanını ve başkan yardımcısını belirliyor. Özetle ABD’de başkanlık seçimleri seçici kurulu delegelerinin belirlenmesi esasına dayanıyor.
Seçmenler destekledikleri adaya değil, adayı temsil edecek olan seçiciler kurulu üyesine oy veriyor. Her eyalet büyüklüğüne ve demografik yapısına göre seçici kurula üye gönderiyor. Her eyaletin seçiciler kuruluna gönderdiği delege sayısı, o eyaletteki Senato ve Temsilciler Meclisindeki temsilci sayısının toplamı kadar oluyor. Bu kurala tâbi olmayan tek eyalet ise ülkenin başkenti Washington. Washington, özel bir statüye sahip olduğu için senatör veya temsilciler meclisi üyesi bulunmuyor. Ancak başkentteki ABD vatandaşlarının seçimlere katılabilmeleri için, seçiciler kuruluna en az üye gönderen eyaletle aynı sayıda üye gönderme hakkı tanınıyor. Porto Riko, Guam ve Amerikan Samoası gibi ABD’ye bağlı yerlerde yaşayanlar ise seçimlere katılamıyor. Bu sistemde iki eyalet dışında, geriye kalan tüm eyaletlerde seçimi kazanan aday tüm delegeleri kazanıyor. Maine ve Nebraska‘da ise başkan adaylarının aldıkları oya göre delegeler paylaştırılıyor.
Seçiciler Kuruluna en fazla üye gönderen eyaletler hangileri?
Seçici Kurula 50 eyalet arasında en fazla delege gönderen ilk 6 eyalet ise şu şekilde sıralanıyor; California (54), Texas (40), New York (28), Florida (30), Illinois (19) ve Pennsylvania (19). Toplam’da 538 seçici kurul üyesi var. 270 veya üzerinde seçici kurul üyesine ulaşan ABD’nin yeni başkanı oluyor.
Kafaları bir hayli karıştıran bu sistemde en fazla oy alan adayın seçilmediği durumlarda oldu. Geçmişte daha az oy almasına rağmen, 2000 yılında George W. Bush seçiciler kurulunda ulaştığı toplam üye sayısı ile başkan seçilmişti. Bush rakibi Al Gore’dan 500 bin daha az oy almış, ancak seçiciler kurulu üye sayısı (271-266) ile başkan olmuştu. Aynı şekilde 2016 yılında seçilen ve bir dönem başkanlık yapabilen Donald Trump‘da rakipi Hillary Clinton‘dan 3 Milyon daha az oy almasına rağmen, 304 seçici kurul üye sayısına ulaşarak başkan seçilmişti.
Salıncak Eyalet ne demek?
Geride kalan seçimlerde aynı partinin kazandığı eyaletler, kazanan partinin kalesi olarak nitelendiriliyor. Bu eyaletlerde sürpriz beklenmezken, bazı eyaletlerde ise sonuçlar her zaman heyecanla bekleniyor. Hangi partiye oy vereceği kestirilemeyen eyaletlere “swing states” salıncak eyaletler adı veriliyor. Bu eyaletlerde seçmenlerin kararları sürekli değiştiği için bu tabir kullanılıyor. Peki salıncak eyaletler hangileri?
Salıncak eyalet sayısı 7. Bu eyaletler; Arizona, Georgia, Michigan, Nevada, Kuzey Carolina, Pennsylvania ve Wisconsin. Bu eyaletlerde toplam 538 delegenin 93’ü bulunuyor. Kale konumundaki geleneksel eyaletlerde bir sürpriz beklenmiyor ve şu an Harris 226, Trump ise 219 delege sayısına ulaşıyor. Bu eyaletler arasındaki en kritik olanı ise Pennsylvania. Öyleki mevcut başkan Demokrat Partili Joe Biden 2020 seçimlerinde çok düşük farklarla da olsa Pennsylvania dahil 7 salıncak eyaletten 6’sını kazanmayı başarmıştı. 2016 seçimlerinde ise Pennsylvania,
Cumhuriyetçilerin adayı Trump‘ı seçmişti. O nedenle bu salıncak eyaletlerde adaylar daha fazla kampanya süreci yürütüyor ve bu eyaletler başkanı belirlemede kilit rol oynuyor.
Neden Salı günü ve Kasım ayı?
1700’lerin sonları, 1800’lerin başlarında ABD seçimleri yaklaşık 34 gün sürüyordu ve bu durum birçok soruna neden oluyordu. Kongre, 34 gün içerisinde erken oylama yapan eyaletlerin kamuoyunu ve oylamayı daha sonra yapan eyaletlerde seçim sonuçlarını etkileyebileceği sonucuna vardı. Çözüm olarak 1845 yılında tüm ülkenin seçim günü tek bir güne indirgendi ve Kasım ayının ilk Pazartesi gününü takip eden ilk Salı gününde (Hiçbir zaman 1 Kasım’a denk gelmiyor) karar kılındı. Amerika günümüzde de aynı tarih aralığında oy kullanıyor. Peki neden Salı günü ve neden Kasım ayı?
19. yüzyılda Amerikan ekonomisi tarım ağırlıklıydı ve halkın çoğunluğu çiftçilikle uğraşıyordu. Kongre gün seçerken Çarşamba gününü hızlıca eledi. Çünkü o dönemde çiftçiler Çarşamba günleri genellikle pazar yerlerinde tezgah açıyorlardı. Pazar günleri ise kiliseye gidildiği için kongre tarafından tercih edilmedi. O dönemde seçmenlerin çoğu seçim merkezlerinden uzakta yaşadığı için, kongre çözümü sandığa gitmek için zaman tanımakta buldu. Çarşamba iş gününü etkilemeyecek şekilde ve Pazar günleri kilisiden sonra uzakta yaşayanların yol sürüleri de göz önünde bulundurularak en uygun gün olan Salı günü belirlendi.
Yine çiftçiler göz önünde bulundurularak Kasım ayı tercih edildi. Bunun nedeni, ilk bahar ve yaz aylarının tarla ekim zamanı ve yaz sonu ile sonbaharın ise hasat zamanı olmasından ötürü çiftçilerin yoğun olmasıydı.
Amerika’da kimler oy verebilir?
Amerika Birleşik Devletleri anayasasına göre 18 yaşını doldurmuş bütün vatandaşlar ulusal, eyalet ve yerel düzeydeki seçimlerde oy kullanabiliyor. Seçmenler, seçici kurul dışında kongre üyelerinide seçiyor.
ABD Kongre yapısı
ABD Kongresi çift meclisli olup, toplam 535 üyeden oluşuyor. Bunlar 435 üyeden oluşan temsilciler meclisi ve 50 eyaletten eşit sayıda (2’şer) gelen toplam 100 senatörün oluşturduğu Senato.Temsilciler meclisindeki sandalyelerin dağılımı ise, her 10 yılda bir yapılan nüfus sayımına göre eyaletler arasında paylaştırılıyor. Buna göre bir eyalette nüfusun artması veya azalması, temsilciler meclisindeki sandalye sayısını doğrudan etkiliyor. Temsilciler meclisi üyelerinin görev süresi 2 yıl, senatörlerin ise 6 yıldır.
Amerika’da oylar nasıl veriliyor?
ABD’de oy kullanma işlemleri eyaletler arasında farklılıklar gösteriyor. Amerika’nın tüm eyaletlerinde seçim merkezlerinde oy kullanılabiliyor. Ancak bazı eyaletlerde posta yoluyla da oy kullanılabiliyor. Posta yoluyla oy kullanma işlemi en başta seçimlerde sandığa gidemeyen seçmenler için planlanmıştı.
Bazı eyaletler artık kolaylık açısından posta yoluyla oy kullanılmasına izin verirken, bazı eyaletler ise hala bu pusulaları gıyabi oy puslası olarak kabul ediyor. Gıyabi seçmen statüsü için ise mazeret bildirmek gerektiyor. Kalıcı engeli bulununlar kalıcı gıyabi seçmenliğe başvurabilirken, bazı eyaletlerde tüm seçmenlere bu hak tanınıyor ve böylece bu seçmenler her seçimde otomatik olarak bir gıyabi seçmen pusulası alabiliyor.
Amerika’da Postayla oy nasıl veriliyor?
Seçmen, oy vermek istediği adayı pusula üzerinde işaretler, verilen zarfın içine koyar, mühürler ve zarfın arkasına tarih ve imza atar. Bazı yerlerde, gizlilik için dış zarfın içinde bir zarf veya gizlilik kılıfı da kullanılır. Ardından belirtilen adrese bu zarf postalanır veya yerel bir oy toplama merkezine elden bırakılır.
Amerika’da oylar nasıl sayılıyor?
Eyaletlerin önceliği genellikler seçim günü verilen oylar. Daha sonra erken verilen, posta ile verilen, yurtdışı ve ordudan gelen oylar sayılıyor. Oy pusulaları elektronik bir tarayıcı yardımı ile okunuyor ve kayı altına alınıyor. Çok nadir durumlarda verilen oyların sağlaması görevliler tarafından gerçekleştiriliyor.
Atanan veya seçilen yerel görevliler, tüm sayım ve doğrulama sürecini yönetiyor. Doğrulama süreci, pusula sayısı ile seçmen sayısının karşılaştırılması ve pusulaların hasar kontrolü gibi süreçleri içeriyor. Olası tüm tutarsızlıklar tutanak altına alınıyor ve takibe alınıyor.
Başkan ne zaman göreve geliyor?
Seçim sonuçları, seçimi takip eden ilk Ocak ayı içerisinde ABD Kongresi tarafından onaylanıyor. Seçimi kazanan başkan ve başkan yardımcısı seçimden sonraki ilk 20 Ocak günü görevi bir önceki başkan ve başkan yardımcısından devralıyor.
Amerika’da Başkanlık süresi ne kadar?
Amerika’da başkan seçilebilmek için, Amerika’da doğmuş ve Amerikan vatandaşı olma, 35 yaşını doldurma ve 14 yıldır ABD’de ikamet etmiş olma şartı aranıyor.
1951’de 22. madede yapılan değişiklikle birlikte bir başkan en fazla iki dönem başkanlık yapabiliyor. Seçimler her 4 yılda bir yapılıyor. Mevcut Başkan Joe Biden 2020 seçimlerinde başkanlığı Trump’tan almıştı. 1900’lerin başından bu yana görevdeyken seçim kaybeden altıncı başkan olan Trump, 2024 seçimlerinde yeniden Cumhuriyetçi Parti‘den aday oldu.
Peki siz bu konu hakkında ne düşünüyorsunuz? Lütfen yorumlarda bizimle paylaşın.
Kaynak:
- https://www.bbc.com/turkce/articles/c0rg1z8nz2wo
- https://tr.wikipedia.org/wiki/Amerika_Birleşik_Devletleri_başkanlık_seçimleri
- https://tr.wikipedia.org/wiki/Amerika_Birleşik_Devletleri_Kongresi
- https://tr.wikipedia.org/wiki/2000_Amerika_Birleşik_Devletleri_başkanlık_seçimleri
- https://tr.wikipedia.org/wiki/2016_Amerika_Birleşik_Devletleri_başkanlık_seçimleri
- https://arelarsiv.arel.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/20.500.12294/2606/Elci_ih_2020_03.pdf
